PACS

Z Encyklopedii LGBT
Treść ustawy o PACS opublikowana w Journal officiel de la République Française oficjalnym publikatorze prawa Republiki Francuskiej

PACS (fr. pacte civil de solidarité, „obywatelska umowa solidarności”, „cywilny pakt solidarności”), francuski rejestrowany związek partnerski regulujący prawnie związki nieformalne między dwojgiem ludzi tej samej lub różnej płci, wprowadzony w życie w listopadzie 1999 r. Od 2001 r. PACS obowiązuje również w Szwajcarii w kantonie genewskim. Od momentu zawarcia umowy PACS partnerzy lub partnerki rozliczają się wspólnie, podlegają opiece zdrowotnej w oparciu o ubezpieczenie drugiego partnera lub partnerki, a także ciąży na nich współodpowiedzialność za długi (zaciągnięte w czasie związku na potrzeby życia codziennego).

PACS nie pozwala na wspólną adopcję dzieci. Zakłada rozdzielność majątkową (o ile umowa nie przewiduje inaczej). PACS, podobnie jak małżeństwo, zwalnia od podatku spadkowego po zmarłym partnerze lub partnerce, ale konieczne jest spisanie testamentu, gdyż sama umowa PACS nie powoduje dziedziczenia ustawowego. Dla rozwiązania umowy PACS (odmiennie niż w przypadku rozwodu) wystarczy wysłanie listu poleconego do sądu w swojej miejscowości (tribunal d’instance) informującego o zerwaniu umowy PACS. Powoduje to zerwanie umowy ze skutkiem natychmiastowym.[1]


Aspekty prawne funkcjonowania umowy związku partnerskiego PACS

Warunki konieczne dla zawarcia umowy związku partnerskiego PACS

Umowa PACS może zostać zawarta przez dwie osoby różnej lub tej samej płci. Warunkiem niezbędnym do podpisania umowy PACS jest pełnoletniość. W przypadku osób pełnoletnich, ale pozostających pod kuratelą do zawarcia umowy związku partnerskiego PACS niezbędne jest zezwolenie opiekuna, sędziego opiekuńczego lub rady rodzinnej. Posiadanie różnych obywatelstw nie wpływa na zawarcie PACS. W przypadku zawierania PACS za granicą (w ambasadzie lub konsulacie Francji) przynajmniej jedna z osób powinna posiadać obywatelstwo francuskie.[1]

Umowa PACS nie może być zawarta przez osoby znajdujące się w następujących relacjach pokrewieństwa:[1]

  • wstępni i zstępni w linii bezpośredniej,
  • krewni do 3 stopnia (brat z siostrą, wuj z siostrzenicą itd.),
  • osoby spowinowacone w linii bezpośredniej (teściowa z zięciem itd.),
  • osoby, które znajdują się w związku małżeńskim,
  • osoby, które zawarły już PACS.

Obowiązek wzajemnej pomocy, w tym materialnej

PACS przewiduje, że partnerzy lub partnerki wspierają się wzajemnie. Obejmuje to w szczególności sferę materialną. Szczegółowe zasady wzajemnej pomocy powinny zostać ustalone w umowie (na przykład: comiesięczny przelew w określonej kwocie na konto partnera lub partnerki, udostępnienie materialnych środków do życia, takich jak mieszkanie, uczestniczenie w kosztach wyżywienia, itd.). Jeśli w umowie nie zawarto takich specjalnych zapisów, zakres pomocy powinien być proporcjonalny do środków, jakimi dysponuje dany partner lub partnerka.[1]

Wspólna odpowiedzialność za zobowiązania w ramach PACS

Konsekwencją zawarcia PACS jest przyjęcie wspólnej odpowiedzialności za zobowiązania wobec osób trzecich zaciągnięte przez jednego z partnerów lub partnerek w związku z zaspokajaniem potrzeb życia codziennego (wyżywienie, utrzymanie mieszkania i samochodu itp.). W związku z tą solidarną odpowiedzialnością istnieje możliwość zajęcia wynagrodzenia oraz dóbr osobistych partnera lub partnerki w przypadku egzekucji komorniczej.[1]

Wspólna odpowiedzialność nie obejmuje zobowiązań innych niż tych dotyczących życia codziennego. Od dnia 1 maja 2011 r. ze wspólnej odpowiedzialności wyłączone są zakupy ratalne oraz pożyczki dużych kwot, nie związane z potrzebami życia codziennego, jeżeli ich zaciągnięcie nie nastąpiło za wspólną zgodą obydwu partnerów lub partnerek.[1]

Fiskalne konsekwencje PACS

Umowa PACS pozwala na wspólne rozliczanie się partnerów lub partnerek przy czym w pierwszym roku związku niezbędne jest również złożenie indywidualnych zeznań za okres od 1 stycznia danego roku do dnia zawarcia umowy PACS. W kolejnym roku po zawarciu umowy PACS, partnerzy lub partnerki obowiązkowo rozliczają się wspólnie z dochodów, tracąc jednocześnie dotychczasowe ulgi wynikające z bycia poza związkiem takie jak związane z samotnym wychowywaniem dziecka. Gdy dochodzi do rozwiązania umowy związku partnerskiego PACS, każdy ze stron rozlicza się osobno z dochodów osiągniętych od momentu rozwiązania umowy oraz ze swojego udziału we wspólnych dochodach osiągniętych do momentu rozwiązania umowy (w przypadku braku dowodów domniemywa się, że jest to połowa wspólnych dochodów).[1]

Własność majątkowa a PACS

Majątek nabyty przed zawarciem PACS

Majątek nabyty przez partnerów lub parenterki przed zawarciem PACS pozostaje ich własnością. Partnerzy lub partnerki we własnym interesie mogą sporządzić listy przedmiotów do nich należących i dołączyć je do umowy. W przypadku braku takiej listy oraz braku dokumentów poświadczających własność, podczas podziału majątku będzie występować domniemanie, że przedmioty takie są niepodzielną własnością obojga partnerów lub partnerek. Za zobowiązania zaciągnięte przed zawarciem PACS, każdy partner lub partnerka odpowiada indywidualnie.[1]

Majątek nabyty w trakcie trwania PACS

Majątek nabyty w trakcie trwania związku partnerskiego PACS jest objęty zasadą rozdzielności majątkowej. Uznaje się, że każdy z partnerów lub partnerek jest właścicielem majątku, który nabywa w trakcie trwania umowy. Wyjątkiem od tej zasady są zobowiązania wynikające z życia codziennego.[1]

Istnieje możliwość kształtowania ustroju wspólnoty majątkowej przez partnerów lub partnerki poprzez jego sprecyzowanie w umowie początkowej, lub umowie modyfikującej. Wspólnie nabyty majątek w takim przypadku należy po połowie do każdego z partnerów lub partnerek. Dobra uważane za osobiste ze względu na rodzaj, są wyłączną własnością każdego z partnerów lub partnerek. Są to przykładowo:[1]

  • oszczędności niewykorzystane do nabycia majątku,
  • przedmioty stworzone przez jednego z partnerów lub partnerek i ich pochodne,
  • dobra nabyte w drodze darowizny lub spadku itd.,
  • dobra o charakterze osobistym, na przykład zdjęcia rodzinne,
  • dobra, które należały do danego partnera lub partnerki przed zawarciem PACS.

Sytuacja rodzinna partnerów lub partnerek PACS

Umowa PACS nie wpływa na prawnie rozumianą relację pokrewieństwa dzieci jednego z partnerów lub partnerek lub wspólnych dzieci obojga partnerów. Umowa PACS nie wpływa bezpośrednio na dziedziczenie po zmarłym partnerze lub partnerce. Uregulowanie tej kwestii wymaga sporządzenia osobnego testamentu niebędącego częścią umowy PACS.[1]

Od dnia 1 stycznia 2007 r., umowa PACS umożliwia w sytuacji zgonu jednego z partnerów lub partnerek, pozostającemu przy życiu partnerowi lub partnerce złożenie wniosku o dysponowanie dotychczas zamieszkiwaną nieruchomością zgodnie z następującymi dwiema zasadami:[1]

  • partner lub partnerka pozostający przy życiu, przez okres jednego roku ma prawo do bezpłatnego korzystania z nieruchomości wraz z wyposażeniem (prawo to nie jest związane z testamentem),
  • partner lub partnerka pozostający przy życiu może rościć sobie prawo do preferencyjnego przyznania mu nieruchomości wraz z wyposażeniem, o ile zmarły partner lub partnerka przewidział taką sytuację w testamencie.

PACS i darowizny

Darowizny (za życia) między partnerami lub partnerkami następują w formie oddzielnego aktu, niebędącego częścią umowy PACS. Takiej darowizny nie można unieważnić, nawet jeśli nastąpi rozwiązanie umowy PACS.[1]

Wpływ zawarcia umowy PACS na świadczenia socjalne

Zawarcie umowy związku partnerskiego PACS umożliwia korzystanie z ubezpieczenia zdrowotnego partnera lub partnerki. W przypadku zgonu jednego z partnerów po spełnieniu pewnych warunków partner lub partnerka pozostający przy życiu, może otrzymać środki przyznawane przez zakład ubezpieczeń. Jeśli osoba związana umową PACS jest urzędnikiem państwowym otrzymującym skierowanie do pracy w inny regionie kraju, jego partner lub partnerka traktowany jest tak jak współmałżonek i otrzymuje wsparcie związane z nowym miejscem zamieszkania i pracy. Zawarcie umowy PACS powoduje utratę prawa do zasiłku dla samotnego rodzica, zasiłku rodzinnego oraz zasiłku dla wdowców. W przypadku zgonu jednego z partnerów lub partnerek, PACS nie daje prawa do zasiłku dla wdowców ani do renty lub innego świadczenia z tytułu ogólnego ubezpieczenia społecznego. Partnerowi lub partnerce niebędącemu francuskim obywatelem zawarcie umowy PACS nie daje prawa do uzyskania karty pobytu na terenie Republiki Francuskiej.[1]

Rozwiązanie umowy PACS

Umowa PACS umożliwia określenie i wprowadzenie zastrzeżeń rozwiązania takiej umowy, co pozwala uniknąć lub zminimalizować ewentualne problemy. W przypadku sporu o majątek rozstających się partnerów lub partnerek jest on rozstrzygany przez sąd rodzinny.[1]

Historia PACS

Projekt ustawy o PACS był przedłożony Francuskiemu Zgromadzeniu Narodowemu już w październiku 1998 roku lecz projekt ten został odrzucony. Mimo poparcia ze strony rządu Lionela Jospina opozycja (głównie prawicowa) sprzeciwiła się prawom gejów. Tylko jeden przedstawiciel prawicy Roselyne Bachelot poparł projekt PACS.

Ustawa o PACS została uchwalona przez francuski parlament 15 listopada 1999 r.[2] W trakcie debaty Christine Boutin przemawiała przeciwko PACS przez 5 godzin. Przeciwko PACS opowiadał się również Jacques Chirac. Finalnie jednak większość początkowych przeciwników zaakceptowała projekt (również Jacques Chirac i Christine Boutin, którzy publicznie zmienili zdanie).

Celem ustawy była poprawa sytuacji par w stosunku do wcześniej obowiązującego prawa dotyczącego konkubinatów dającego minimalne prawa. Przepisy te nie regulowały stosunków własnościowych ani nie umożliwiały wspólnego rozliczania podatków.

Początkowo wspólne rozliczanie w ramach PACS następowało dopiero po 3 latach trwania związku, ale w 2005 r. zniesiono to ograniczenie i rozliczanie następuje dokładnie tak samo jak w małżeństwie.

W grudniu 2004 r. rząd francuski rozpoczął przygotowania do poszerzenia praw wynikających z PACS. Francuskie środowiska LGBT uznały to za taktykę unikania dyskusji na temat wprowadzenia małżeństw osób tej samej płci we Francji.[3]

W kwietniu 2009 r. francuskie Zgromadzenie Narodowe przegłosowało objęcie umowami PACS dwóch francuskich wspólnot zamorskich: Nowej Kaledonii oraz Wallis i Futuna. Mieszkańcy Polinezji Francuskiej wciąż nie są objęci tym prawem.[4]

Socjologiczne aspekty wprowadzenia PACS

Związki partnerskie PACS (czerwony) i małżeństwa (niebieski) we Francji

Od chwili wprowadzenia umów PACS udział heteroseksualnych związków PACS wzrastał. Obecnie liczba zawieranych homoseksualnych związków PACS utrzymuje się na poziomie około 5% w stosunku do wszystkich zawieranych związków PACS. Stosunek liczby zawieranych tradycyjnych małżeństw (heteroseksualnych) do liczby umów PACS maleje z roku na rok. W 2010 roku małżeństwa stanowiły ponad 55% wszystkich zawartych związków. W latach 1990–2011 we Francji liczba zawieranych małżeństw heteroseksualnych oscylowała w granicach 250–300 tys. Od chwili wprowadzenia PACS, czyli od listopada 1999 r. nastąpiło zmniejszenie liczby zawieranych tradycyjnych małżeństw. Liczba heteroseksualnych związków partnerskich PACS w tym samym okresie wzrastała.[1]

Pomimo różnic proceduralnych odsetek rozwiązanych umów PACS tylko w nieznacznym stopniu przewyższa odsetek rozwodów. Wg danych za 2006 r. wartości te wynoszą odpowiednio 18,9% i 18,2%.[5]

Rok liczba PACS
w parach tej samej płci
liczba PACS
w parach różnej płci
liczba PACS
ogółem
liczba małżeństw (różnopłciowych) % Związków tej samej płci
2000 5 412 16 859 22 271 305 234 1,65
2001 3 323 16 306 19 629 295 720 1,05
2002 3 622 21 683 25 305 286 169 1,16
2003 4 294 27 276 31 570 282 756 1,37
2004 5 023 35 057 40 080 278 439 1,58
2005 4 865 55 597 60 462 283 036 1,42
2006 5 071 72 276 77 347 273 914 1,44
2007 6 221 95 778 101 999 273 669 1,66
2008 8 201 137 801 146 002 265 404 1,99
2009 8 434 166 089 174 523 251 478 1,98
2010 9 143 196 415 205 558 251 654 2,00

Językowe aspekty funkcjonowania umów PACS

Od czasu wprowadzenia rejestrowanego związku partnerskiego akronim PACS upowszechnił się i wszedł na stałe do powszechnego użytku w języku francuskim. Na podstawie akronimu PACS powstały: rzeczownik pacs czyli nazwa związku partnerskiego, czasownik pacser oznaczający zawarcie PACS-u. Używa się takżetakże określenia un couple pacsé, czyli pojęcia „pary spaksowanej” – pary będącej w związku partnerskim.[1]

Przypisy

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 Dobromir Dziewulak. Instytucja rejestrowanego związku partnerskiego PACS we Francji. Analizy, 22 (89) (2012-12-31), Warszawa: Biuro Analiz Sejmowych, ISSN 1899‑1114 (pol.). 
  2. Loi n° 99/944 du 15 novembre 1999 relative au pacte civil de solidarité [Ustawa nr 99/944 z dnia 15 listopada 1999 r. w sprawie paktu solidarności cywilnej] (fr.). legislation.cnav.fr, 1999-07-15. [dostęp 2013-01-20].
  3. France ready to change civil pact (ang.). washingtontimes.com, 2004-12-11. [dostęp 2013-01-20].
  4. New Caledonia catches up to France (ang.). starobserver.com.au, 2009-06-09. [dostęp 2013-01-20].
  5. Barbara Mitosek: Partnerstwo cywilne święci triumfy we Francji (pol.). wiadomosci.gazeta.pl, 2008-02-22. [dostęp 2013-01-20].